بخل چیست و چه آثاری دارد؟
بخل آن است که انسان حاضر نباشد چیزى از مواهب خداداد ی را در اختیار دیگران بگذارد، هرچند امکانات او بسیار بیش از نیازهاى او باشد و نقطه مقابل آن سخاوت و کرم است که گاه سبب مىشود انسان حتى وسائل مورد نیاز خود را به دیگران ببخشد و خود به کمترین مواهب حیات قناعت کند.
حضرت علی علیه السلام می فرمایند: بخل ورزیدن کانون تمام عیب ها و مهاری است که انسان را به سوی هر بدی می کشاند.[1]
عار بودن بخل و افتخار بودن کرم و سخاوت بر کسى پوشیده نیست، زیرا اولًا بخل سبب نفرت مردم از بخیل مىشود و افراد نزدیک و دور از او فاصله مىگیرند و ثانیا بخل سبب سنگدلى و قساوت است، زیرا بخیل ناله مستمندان را مىشنود و چهره رقتبار آنها را مىبیند و در عین حال به آنها کمکى نمىکند و این مایه قساوت است. ثالثا بخل سبب مىشود که بسیارى از منابع اقتصادى از گردش تجارى سالم خارج شود و به صورت کنز و اندوخته در آید در حالى که گروههایى در جامعه ممکن است به آن نیاز داشته باشند. رابعاً افراد بخیل گاه به زن و فرزند خود نیز تنگ و سخت مىگیرند به اندازهاى که مرگ او را آرزو مىکنند و این عار و ننگ دیگرى است. خامسا افراد بخیل به سبب دلبستگى
فوقالعاده غیر منطقى به مال و ثروتشان از نظر تفکر اجتماعى بسیار ضعیف و ناتوانند و این هم ننگ و عار دیگرى است، لذا امام علیه السلام در عهدنامه معروف مالک اشتر به او توصیه مىکند که هرگز بخیل را در مشورت خود دخالت ندهد که او را به ترک حق دعوت مىکند و از تهىدستى و فقر مىترساند؛
(لَا تُدْخِلَنَّ فِی مَشُورَتِکَ بَخِیلًا یَعْدِلُ بِکَ عَنِ الْفَضْلِ وَیَعِدُکَ الْفَقْر)
. داستانهایى که از بخیلان و سخاوتمندان در تاریخ مانده دلیل روشنى بر گفتار امام علیه السلام است، هرچند گاهى این داستانها مبالغه آمیز است؛ از جمله درباره «محمد بن یحیى» که بر خلاف باقى برامکه فوق العاده بخیل بود نوشتهاند که پدرش به یکى از خواص او گفت: تو چگونه از دوستان نزدیک «محمد بن یحیى» هستى در حالى که لباست پاره شده؟ گفت: سوزنى که پارگى لباس را با آن بدوزم ندارم و اگر «محمد بن یحیى» خانهاى داشته باشد به وسعت فاصله میان بغداد و نوبه[2]مملو از سوزن سپس جبرئیل و میکائیل نزد او آیند و یعقوب نبى را به عنوان ضامن حاضر کنند و از او بخواهند سوزنى به عنوان عاریت دهد تا پیراهن پاره شده یوسف را بدوزند او هرگز چنین کارى نخواهد کرد.[3]
امام علیه السلام در یکى دیگر از این کلمات قصار (حکمت 378) سخن بسیار جامعى درباره بخل فرمود آنجا که مىفرماید:
«الْبُخْلُ جَامِعٌ لِمَسَاوِئِ الْعُیُوبِ وَهُوَ زِمَامٌ یُقَادُ بِهِ إِلَى کُلِّ سُوءٍ؛
بخل تمام عیوب را در بر دارد و انسان را به سوى هر بدى و زشتى مىکشاند».
در حدیث دیگرى از امام على بن موسى الرضا علیه السلام مىخوانیم:
«الْبُخْلُ یُمَزِّقُ الْعِرْض؛
بخل آبروى انسان را بر باد مىدهد».[4]
به همین دلیل در کلام بعضى از بزرگان آمده است:
«أبْخَلُ النَّاسِ بِمالِهِ أجْوَدُهُمْ بِعِرْضِهِ؛
بخیلترین مردم در مورد مال خود سخاوتمندترین آنها در مورد آبروى خویش است».[5] [1] .حکمت 378 نهج البلاغه
[2] . منطقهاى است در جنوب مصر و نزدیک حبشه.
[3] . شرح نهجالبلاغه علّامه شوشترى، ج 13، ص 307?
[4] . بحارالانوار، ج 75، ص 357?
[5] . شرح نهجالبلاغه علامه شوشترى، ج 13، ص 308?
